ԱՊՐԵԼ ՈՒ ԳՈՐԾԵԼ ՀԵՌԱՆԿԱՐՈՎ ՄԵՐ ՆԱՀԱՏԱԿՆԵՐԻ ԿՏԱԿԻ ԻՐԱԳՈՐԾՄԱՆ

«Քանզի իւրաքանչիւր հայի ձեռքի մէջ մի արիւնոտ սպի կայ» խորիմաստ նախադասութիւնը վերջին տողն է, Ֆրանսահայ նշանաւոր գրող՝ Վահէ Քաչայի «Մի դաշոյն այս պարտէզի մէջ» եւ ՛՛Ասք հայոց՛՛ վերագրւած գրքին, որի իւրաքանչիւր էջն ու դրւագը, հերոսն ու իր աննկարագրելիօրէն տառապագին կեանքը, իր վիպական բնոյթով հանդերձ, կազմում է արիւնոտ համապատկերը հայ ժողովրդի կեանքին՝ որ դարերով ապրեց ստեղծագործ ու բարենպաստ կեանքն օսմանեան կայսրութիւնում։

Ամէն մի ժողովրդի պատմութիւնը մի շտեմարան է գանձի,  գանձերի, որի ընդերգում կան տխուր եւ ուրախ, հպարտառիթ ու յուսալքող կեանքի պատկերներ, որոնք դաստիարակիչ են, ուսանելի ու միաժամանակ լի նոր կեանքի տեսլականով։

Հայ ժողովրդի ողջ պատմութիւնը իր էութեամբ գերազանցօրէն կեանքի ու մահւան, ստեղծագործ ոգու, անմահաբոյր գործերի, տաղանդաշատ հեղինակների, անմահանուն ու արիասիրտ հերոսների եւ հաւատաւոր ժողովրդի լուսաւոր կեանքն է, որի երկնակամարը յաճախ մթագնւել է աշխարհի ՛՛Կայէն՛՛ների անհանդուրժող եւ ոճրածին ոգու պատճառով։ Սեւ ու մութ ամպերը սակայն անհետացել են մեր ժողովրդի պողպատեայ կամքի ու արարատանման հաւատքի դիմաց։

Մեր պատմութեան դժբախտ դէպքերն ու երեւոյթները, մեր դէմ գործւած անմարդկային ոճիրներն ու ցեղասպանութիւնը մեզ սովորեցրին ոչ միայն տոկալ ու յաղթել դժւար պայմանները այլեւ վերանորոգ ու յարաճուն հաւատքով ապրելու եւ գոյատեւելու կամքն ու վճռակամութիւնը արմատացրին մեր մէջ։

Մեծ է այն ժողովուրդը, որ գիտէ իր պարտութիւնը վերածել յաղթանակի, ձախողութիւնը՝ յաջողութեան։ Մեր հայրերի սխրագործութիւնները վկան են այն իրողութեան, որ հայը կարողացել է իր պարտութիւնը վերածել յաղթանակի, բռնագրաւումներն ու գաղթը՝ միասնականութեան, հերոսութեան նոր, փայլուն ու ծաղկեալ կեանքի արշալոյսին. վստահաբար սա արդիւնքն է մեր ժողովրդի անխորտակելի հաւատքի, Ս. Հոգու զօրութեամբ ապրած կեանքի ու խաչի խորհրդով պատւանդանւած կեանքի։

Քրիստոնէական մեր հասկացողութեամբ խաչը յաւերժական կոթող է մի կողմից մարդկային ապերախտութեան եւ միւս կողմից էլ աստւածային սիրոյ։ Սիրով ապրած խաչի կեանքը յաղթանակ է ու յաղթանակի առաջնորդող, իսկ առանց սիրոյ վերածւում է տառապանքի, այնպէս ինչպէս որ ծառը փայտի է վերածւում երբ կտրւում է իր արմատից, որով եւ աւիշ ստանալուց։

Քրիստոնէական մեր հաւատքը խարսխւած Քրիստոսի Յարութեան հաւատքի ճշմարտութեան վրայ, մեր գիտակցութեան մէջ վերակենդանացնում է ընկալումը Քրիստոսի հետեւեալ խօսքին. «Մի՛ վախեցէք նրանցից, ովքեր մարմինն են սպանում, բայց հոգին սպանել չեն կարող, դուք վախեցէ՛ք մանաւանդ նրանից, ով կարող է թէ՛ հոգին եւ թէ՛ մարմինը կորստեան մատնել դժոխքում» (Մտ. 10.28)։

Քրիստոսի առաքեալների եւ հետագային իրենց յաջորդների կեանքով ճշմարտւած վերոյիշեալ խօսքերը առաւել յոյս, ոյժ եւ չարին դիմադրելու կարողականութեամբ զինեցին եկեղեցու հաւատացեալների կեանքը։ Սիրով կրւած խաչին ծանրութիւնը չընկճեց քրիստոնեայ հաւատացեալին, ընդհակառակը զօրացրեց իր ապրելու կամքը, յաւիտենական կեանքի տեսլականին յոյսը եւ անշեղօրէն ու հաւատարմաբար իր կեանքը ապրելու վճռականութիւնը։

Քրիստոնեան չվախեցաւ մահից, որովհետեւ իր Տէրը՝ Քրիստոս իր մահով մահը նւաճէր եւ իր յարութեամբ նոր կեանք էր շնորհել իրեն։ Այդ նոր կեանքը հոգեւոր ճշմարտութիւններով կենսաւորւած կեանք էր, ճշմարտութիւններ, որոնք առաքեալի բառերով՝ յաւիտենական են ու ու անանցանելի. «Մենք մեր ուշադրութիւնը կենտրոնացնում ենք ոչ թէ նիւթականի, այլ հոգեւորի վրայ, որովհետեւ նիւթականը ժամանակաւոր է, մինչդեռ հոգեւորը՝ յաւիտենական» (Բ. Կր. 4.18)։ Այո՛, մի ազգի իմաստութեան եւ յաջողութեան չափանիշները, առաջնահերթ նկատած արժէքներին տւած կարեւորութեամբ են դրսեւորւում։ Ու մեր ժողովուրդը իր դարաւոր պատմութեան ողջ ընթացքում միշտ գերադասել է հոգեւորն ու աննիւթականը ժամանակաւոր ու անցողիկ երեւոյթներից։

Հոգեւոր այդ արժէքները եղել են ու են իր հաւատքը, լեզուն, հարուստ ու այլազան մշակոյթը, իր հայրենիքն ու ամբողջական հայրենիքի տեսլականը, այլ խօսքով այն ամէնը ինչ այսօր կոչւում է հոգեւոր մշակոյթ եւ հարստութիւն։ Այդ հոգեւոր մշակութային հարստութիւնն սկիզբ առաւ մեր ժողովրդի պատմութեան խորքից եւ այն այսօր հասել է մեզ իբրեւ սրբազան մի կտակ՝ նւիրագործւած մեր սրբազան հայրերի, նահատակների, որոնց վերջին շղթան կազմեցին Ցեղասպանութեան զոհ գնացած մեր նահատակները, սուրբ արիւնով։

Ցեղասպանութեան սահմռկեցուցիչ ու սարսափազդու փոթորիկի միջից անցնելով հայ ժողովուրդը, այսօր 102 տարիներ ետք, որեւէ մի ժամանակից աւելի գիտակցում է ահաւորութիւնը այդ Ցեղասպանութեան, որ ոչ միայն իր հայրենի բնօրրանից արմատախիլ արեց մի շինարար ու ստեղծագործ ժողովուրդ այլեւ բռնագրաւեց իր պատմական հայրենիքի մեծ մասը, նրան դարձնելով գաղթական ու անհայրենիք։ Աւելի քան մէկ ու կէս միլիոն նահատակների եւ սրբազան հողի կորստեան երկեակ խորհուրդով նւիրականացած ոգեկոչումը Ցեղասպանութեան, մեզ մղում է համապարփակ ու խոր գիտակցութեամբ վերատեսելու մեր ողջ կեանքն ու հիմնական, վերանորոգիչ կենսայորդ հաւատքով ու անվրէպ յոյսով ու վճռակամութեամբ շարունակելու մեր կեանքի գոյապայքարը։

Մեր գոյապայքարի զէնքը մեր հաւատքի կողքին լինելու է իմացումը, սերտողութիւնն ու ուսումնասիրութիւնը մեր պատմութեան, ողջ պատմութեան, որի անբաժան մասնիկն է Ցեղասպանութեան պատմութիւնը։ Ոճիր է, այլեւ անարգանք է լոկ մակերեսային, լոզունքային արտայայտութիւններով, բացականչութիւններով, ամպագորգոր ելոյթներով ոգեկոչումը Հայոց Ցեղասպանութեան։

Մեր նահատակները հասարակ գիւղացուց սկսեալ մինչեւ մտաւորականն ու ազգային գործիչը, ծծկեր մանուկից մինչեւ կեանքի մայրամուտը ապրած ծերուկը, ապրեցան տառապանքը, հալածանքն ու չարչարանքը, սովն ու արհամարհանքը իրենց ողջ էութեամբ։ Չարժէ՞ր գիտնալ պատմութիւնը այդ բոլորին։

Իմացումն ու գիտակցութիւնը եղեռնաբոյր կեանքի պատմութեան մեր սիրտը, եթէ մի կողմից տխրութեամբ համակելու է, սակայն միւս կողմից, սիրով ու արդար հպարտութեան զգացումներով լեցնելու, քանի որ այդ պատմութիւնը հերոսների պատմութիւնն է, վկաների, սուրբ վկաների պատմութիւնն է, ներշնչող ու սերունդները իրենց արմատներին առաջնորդող պատմութիւն։

Ոգեկոչումը Հայոց Ցեղասպանութեան հայ մարդու գիտակցութեան մէջ պիտի ուրւագծի քարտէզը իր կորուսեալ հայրենիքի, որի բազմամարդ ու շէն քաղաքների, շէների ու գիւղերի, դաշտերի ու ձորերի, սարերի ու հովիտների կարօտը նոր խանդ ու եռանդ, նոր աւիւն է սրսկելու, ներարկելու իր երակների մէջ, նրան վերածելով գիտակից պահանջատէր մարդու, պատանու ու երիտասարդի։ Պահանջատիրութիւնը իր ներշնչումը պիտի առնէ մեր պատմութեան ակունքից, առանց որի պահանջատիրութիւնը վերածւելու է լոկ լոզունքի։

Խորհուրդը Ցեղասպանութեան մեզ, ըստ էութեան, պէտք է կապի մեր լեզւին, մշակոյթին, գրական ստեղծագործութիւններին եւ այդ բոլորի երաշխիքը եղող մեր հայրենիքին, Արցախին, սփիւռքահայութեան հոգեւոր, անկորչելի ու անկողոպտելի արժէքներին։ Զօրաւոր ու մարտունակ հայրենիք ունենալու հեռանկարը մեր ժողովրդի բոլոր զաւակները մղում է միասնական ու հաւաքական անտեղիտալի պայքարի յանուն մեր երկրաւոր ՛՛կորուսեալ՛՛ դրախտ հայրենիքին, ամբողջական հայրենիքին։

Մեր պահանջատիրական պայքարը ընդգրկելու է բոլոր բնագաւառները մեր կեանքի։ Այսօրւան ժառանգորդները թալէաթների եւ էնվերների թող իրենք իրենց տէր չկարծեն այն հողերին, որոնց վրայ կանգնած են այսօր։ Մենք, որ Պօղոս առաքեալի բառերով, այսքան բազմաթիւ վկաներով ենք շրջապատւած ՛՛ մէկ ու կէս միլիոն վկաներով ՛՛ դէն գցենք, ամէն խոչընդոտ եւ մի կողմ թողնենք մեղքը, որ հեշտութեամբ է պաշարում մեզ եւ համբերութեամբ պայքարենք մեզ ներկայացող փորձութիւնների դէմ» (Եբր. 12։1)։ 

Փորձութիւն է անտարբերութիւնը մեր լեզւի նկատմամբ։ 

Փորձութիւն է անտարբերութիւնը մեր հաւատքի ու պատմութեան նկատմամբ։ 

Փորձութիւն է անտարբերութիւնը մեր ազգային ու հոգեւոր արժէքների նկատմամբ։ 

Փորձութիւն է անտարբերութիւնը մեր հայրենիքի, հերոսական Արցախի նկատմամբ։ 

Փորձութիւն է անտարբերութիւնը մեր Ցեղասպանութեան պատմութեան նկատմամբ։ 

Փորձութիւն եւ մահացու մեղք է անտարբերութիւնը մեր ամբողջական հայրենիքի տեսլականին եւ այդ տեսլականի իրականացման նկատմամբ։

Փորձութիւն է չմտաբերել, որ մեր մէկ ու կէս միլիոն վկաները ինչպիսի համբերութեամբ կրեցին իրենց խաչը դիմանալով ջարդին, թալանին, տեղահանութեան ու սպանութեան։

Եւ վերջապէս փորձութիւն է եթէ մեր ամէն օրը չապրենք ու չգործենք պահանջատիրական պայքարի ոգով։

«Ուստի, դարձեալ առաքեալի բառերով զօրացրէ՛ք թուլացած ձեռքերն ու կթոտ ծնկները եւ ուղղեցէք ձեր կեանքի ընթացքը, որպէսզի ով տկար է հաւատով չգլորւի, այլ ընդհակառակը՝ բժշկւի» (Եբր. 12։12)։

Քրիստոսի հրաշափառ Յարութեան խորհուրդով օծուն այս օրերին, ահա մենք էլ մոխրից ու անապատի կիզիչ աւազների ընդերքից յարութիւն առած շարունակում ու շարունակելու ենք մեր երթը։ 

Այո՛, ապրում ենք այսօր հայրենիքի, ազատագրւած Արցախի ու ազատագրւելիք հայրենի հողի վրայ յամառօրէն բազմանալու ու մեծանալու Հօր Աստծու շնորհքով, օրհնութեամբ եւ առաջնորդութեամբ։

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳՍԵԱՆ

ԱՌԱՋՆՈՐԴ ԹԵՀՐԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ԹԵՄԻ 

24 Ապրիլ 2017