ՊԻՏԻ ՅԱՂԹԵՆՔ

Անկանխատեսելի արագութեամբ փոխւող աշխարհի դէմ յանդիման կանգնած այսօրւայ մարդը, քաղաքացին ինքն իրեն ահաբեկւած է զգում։ 20-րդ դարի վերջին եւ 21-րդ դարի առաջին երկու տասնամեակների աշխարհը, մարդկութիւնը վկաները եղան աներեւակայելի դէպքերի։ Սովետ միութեան անսպասելի արագութեամբ փլուզումը, նրա հետեւող ազգամիջեան կռիւներն ու նոր աշխարհահայեացքների, գաղափարախօսութիւնների յայտնութիւնը, աւելի ճիշդ վերայայտնութիւնը, մարդկութիւնը մեծ անորոշութեան առաջ է դնում ծնունդ տալով նոր երկրների։

Այո՛, աշխարհը փոխւում է, փոփոխութեան ընթացքի մէջ է։ Յովհաննէս առաքեալը գրում է Յայտնութեան գրքում. «Ապա տեսայ մի նոր երկինք եւ նոր երկիր, որովհետեւ նախկին երկինքն ու երկիրը անհետացան եւ ծովն էլ կորաւ։ Եւ տեսայ Սուրբ քաղաքը՝ նոր Երուսաղէմը, որ իջնում էր Աստծու մօտից, երկնքից, զարդարւած ու պատրաստ ինչպէս հարսն իր ամուսնու համար»։ (Յտ. 21։1-2)

Կրօնական մտածողութեամբ նորը պայմանաւորւում է նոր ծնունդով եւ կամ վերանորոգութեամբ։ Նեղութիւնը, հալածանքը, չարչարանքը մարդ արարածը զօրացնում եւ միաժամանակ բիւրեղացնում են։

Այսօր աշխարհը անկանխատեսանելիօրէն կանգնած է մեծ անորոշութեան առաջ։ Դժւար է կանխատեսել թէ վաղը ինչ է լինելու, կամ վաղն ինչ է բերելու իր հետ։ Գիտութիւնը, բժշկագիտութիւնը, թեքնոլոգիան իրենց երեւութական յառաջդիմութեամբ, յառաջխաղացքով, գիտութեամբ, շատ յաճախ, ամենապարզ հարցումներին պատասխան չունեն։ Տիեզերագնացներն ու գիտահետազօտողները անգնահատելի աշխատանքի են լծւած, ի խնդիր խաղաղ կեանքի գոյացութեան, բայց աւա՜ղ դեռ շատ ճամբայ ունեն կտրելիք։

Զարգացած, քաղաքակիրթ աշխարհն իր նւաճումներով, զինական թեքնոլոգիայի արագավազ, սրնթաց ձեռքբերումներով մի պահ, ենթադրել տւին թէ աշխարհը սկսել է ինքնաբաւ լինել…, բայց աւա՜ղ, անկատար աշխարհը դեռեւս պայքարում է ի խնդիր իր ծրագրերի իրագործման։

Վերոնշեալ բնագաւառներում ձեռք բերւած յառաջադիմութիւնները մարդկային կեանքը աւելի բարդ երեւոյթների առաջ դրին։ Բնութեան ապականութիւնը հետեւանք՝ երկինքը ճախրող միլիոնաւոր օդանաւների, ինքնաշարժների, նաւերի արձակած ապականած ծուխերին, մեծ քաղաքների աներեւակայելի խճողումն, գործարանների ծխնելոյզների երկինք բարձրացող թունաւոր ծուխը, սրանք բոլորը բաց երկինքը վերածած են տարրալուծարանի, որ իր կարգին ինք եւս օդն ու բնութիւնը ապականելու յատկութեամբ է օժտւած։ Ահա այս բոլորին գալիս է միանալու մի նոր տեսակ ժահր, որ անկանխատեսելի էր եւ անսպասելի։ Այս ժահրը ամենակարճ ժամանակով աշխարհը նւաճեց, մարդ արարածը զգետնեց։ Այս համաճարակը ժահրը - քորոնավիրուս – կոչւած աշխարհը ցնցեց. այն ինչ որ բռնակալներ, կայսրեր, հսկայ բանակներ չկրցան անել, այս փոքրիկ ժահրը, իր անտեսանելիութեամբ կրցաւ աշխարհը մի պահ, մեծ անորոշութեան առաջ դնել եւ ըստ էութեան մարդ արարածի կեանքը հիմնովին փոխել։

Եկաւ եւ բախեց դուռը հանուր մարդկութեան, այցելեց նորածինին, մանուկին, պատանի-պարմանուհիին, երիտասարդին, մեծահասակին ու մանաւանդ տարեցին եւ անխնայ սկսաւ հարւածել բոլորը, վայ նրան ով բռնւեց իր ճիրանների մէջ։ Հարւածեց աղքատն ու հարուստը, իշխանն ու բանւորը։
Եկաւ ու բոլորը բանտարկեց իրենց տներում։ Մարդ արարածը տնում բանտարկւած անօթութեան, աղքատութեան եզրին հասաւ։ Երկիրներ, ընկերութիւններ, եկեղեցիներ, կրօնական համայնքներ սկսան դրամահաւաքի, սննդահաւաքի, դեղորայքի եւ այլ բժշկական սարքերի փնտռտուքի։ Պետութիւններ, միջազգային կազմակերպութիւններ աներեւակայելի գումարներ սկսան տրամադրել տուժող ընտանիքներին եւ միւս կողմից էլ միջազգային գիտա-հետազօտական կենտրոններին, ժահրի պատւաստման համար անհրաժեշտ դեղը գտնելու - vaccine - համար։

Աշխարհի բոլոր լրատւամիջոցները, լսատեսողական, զանգւածային լրատու գործակալութիւնները ամբողջ օրը խօսում են եւ կարծիքներ յայտնում այս ժահրի մասին։

Կեանքը դադարած է շնչելէ։ Փակ են դպրոցները, համալսարանները, գործարանները, մեծ ու փոքր վաճառատուները, հաստատութիւններն ու ընկերութիւնները, մօտաւոր ու հեռակայ բոլոր ծրագիրները՝ ողիմպիական ամառային խաղերը եւ ամէն տեսակ մարզանքներն ու շրջանային, միջազգային հանդիպումները յետաձգւեցին։ Մի խօսքով փոքրիկ, անտեսանելի այս ժահրի պատճառով բոլոր միջոցառումներն ու ձեռնարկները ամէն տեսակի փառատօներն ու արւեստի, երաժշտութեան ու մշակութային փառատօները չեղեալ համարւեցին. իրօք մի պահ կեանքը դադարեց եւ ամէն մարդ իր տունը քաշւած անձկանօք լուրերին էր հետեւում։

Մեր հոգեւոր կեանքում եւս մի պահ, լռեցին եկեղեցու զանգակներն ու եկեղեցիներում տեղի ունեցող սրբազան արարողութիւնները, քառասնօրեայ պահեցողութեան խորախորհուրդ ժամերգութիւններն ու Ս. պատարագը, Աւագ շաբաթւայ հոգեյոյզ, հոգեպարար ու ոգեշնչող արարողութիւնները մի պահ դադարեցին։

Ոչ միայն այս, այլեւ ժահրով վարակւած միլիոնաւորներ պայքարում են մահւան դէմ։ Հարիւր հազարաւոր մահերի ու միլիոնաւոր վարակւածների երեւոյթը երկրի ղեկավարները փոխանակ զգաստութեան հրաւիրելու, ընդհակառակը սկսեցին միմեանց մեղադրել ժահրի արագ տարածման համար։

Մարդկային պատմութիւնը մեզ յուշում է, որ ե՛ւ պատմութեան վաղ ժամանակներին ե՛ւ միջին դարերին եւ նաեւ վերջին երկու դարերին ժանտախտեր եղել են եւ համաճարակային երեւոյթով աշխարհը ցնցած են եւ այդ ժամանակւայ բնակչութեան մէկ կարեւոր մասը մահացած է։ Արդիւնքում մարդկային կեանքը հիմնական փոփոխութիւնների է ենթարկւել։

Յիշատակութեան արժանի է 1346 թւին եղած այտուցային ժանտախտը Սեւ մահը, որ յաջորդ տարիներին՝ 1347-48-ին պիտի տարածւէր ընդգրկելու համար Սեւ ծովու ափին գտնւող Տանա քաղաքը եւ այնուհետեւ պիտի հասնէր մինչեւ Կոստանդնուպոլիս եւ միջերկրականի տարածաշրջանը։ Հետաքրքրական է որ այս ժանտախտը եւս ըստ ուսումնասիրողների սկսած է Չինաստանից եւ մետաքսեայ ճանապարհով շրջագայող առեւտրականների միջոցաւ տարածւեր է եւ իր ճանապարհին հնձեր է հազարաւոր անմեղների կեանքը։ Իտալացի գրող Ճովանի Պոկաչչոյի վկայութեամբ, որ Ֆլորանս քաղաքում տեսեր էր ժանտախտը, նկարագրում է այն յաւելելով, որ «Մարդկային ամբողջ իմաստութիւնն ու հնարամտութիւնը ի վիճակի չէին անոր դէմ դնել… ժանտախտը սկսաւ զարհուրելի եւ տարօրինակ ձեւով եւ ի ցոյց դրաւ իր աւերիչ հետեւանքները» (Զարթօնք 17.4.2020 էջ 4)։ Այս համաճարակի արդիւնքում այդ օրերի աշխարհը կորսնցուց իր բնակչութեան մէկ երրորդը, մօտաւորապէս 20 միլիոն անմեղ զոհեր։

20-րդ դարու երկրորդ տասնամեակի վերջաւորութեան մի այլ տեսակ համաճարակ վարակեց ընկերութիւնը եւ բաւական մեծ թւով զոհեր խլեց. 1918-20 թւականներին Հայաստանի առաջին հանրապետութեան դժւարին տարիներին համաճարակը՝ քոլերան, այնուհետ բծաւոր տիֆը, հիւծախտը տասնեակ հազարաւոր հայ գաղթականների կեանքը խլեց, որոնցից էր նաեւ Ա. Հանրապետութեան հիմնադիր հանդիսացող Արամ Մանուկեանը։

Քորոնա ժահր համաճարակը քայքայեց տնտեսութիւնը, գործազրկութիւնը երկիրները աղքատութեան սեմին է հասցրել. համաշխարհային այս վիճակը տեւելու է այնքան որքան ժամանակ համաճարակի կանխարգելման պատւաստը չի գտնւել։

Երկիրները, միջազգային հետազօտական, գիտա-բժշկական կենտրոնները աշխատում են մի ելք գտնելու համար։ Անկասկած համընդհանուր համագործակցութիւնը հրամայական անհրաժեշտութիւն է այս պարագային։ Հաւաքական աշխատանքը, փոխադարձ գործակցութիւնն ու փորձառութեան միատեղ փոխանակումը կարող են արագացնել հարիւրաւոր հետազօտողների գործի արդիւնաւէտութիւնը։

Մինչ այդ հարկ է մատնանշել նաեւ որ համաճարակ ժահրը ունեցաւ իր դրական երեսը։ Ընտանեկան կեանքի ջերմութիւնը, բնութեան մաքրութիւնը, մեծ քաղաքների միջից հոսող գետերի ջրերի մաքրազտումը, բնապահպանման աշխատանքի հեշտացումը, սրանք երեւոյթներ են, որոնց երեւի քիչ անգամ անդրադառնում ենք։

Մի այլ կարեւոր երեւոյթ է առցանց-հեռակայ դասընթացքի եւ ծրագիրների իրագործումը։ Հայ ժողովուրդը, ի հետեւութիւն քորոնա ժահրի թողած աւերի, զանազան երկրներում մեր համայնքները առցանց ծրագիրներ իրականացրին ապահովելով միաժամանակ մեր բալիկների մասնակցութիւնը։

Մարդ արարածը նոր մշակոյթի առաջ է գտնում ինքնիրեն. մշակոյթ որը իր բովանդակութեամբ եւ տեսակով երեւի տարբեր է լինելու որպէս հետեւանք քորոնա ժահրի համաճարակի։

Համաճարակների պատմութիւնը ուսումնասիրելիս նկատւած է որ իւրաքանչիւր համաճարակին յաջորդած է մի նոր երեւոյթ, նոր շարժում։ Այսպէս 14-15 դարերի տխրահռչակ համաճարակը շարժեց հիմքերը Եւրոպական Աւատատիրութեան, որ այնուհետ աստիճանաբար ծնունդ պիտի տար ընկերային, տնտեսական նոր շարժումների, որոնք անկիւնադարձային այլեւ բեկումնային դերակատարութիւն պիտի ունենային նոր ժամանակների ընկերութեան կեանքի ձեւաւորման գործընթացում։

Յառաջ եկած յետ համաճարակեան նոր մշակոյթը ենթադրւում է հիմնովին վերատեսութիւն, վերադասաւորում, վերաքննութիւն մեր կեանքին, գործելակերպին, ապրելակերպին եւ մտածողութեան։ Մարդ արարածը կոչւած է ինքնիրեն սերտացնելու քորոնաժահր համաճարակի հետ։ Յետ համաճարակեան շրջանին մեր կեանքի գլխաւոր մարտահրաւէրը լինելու է «Ինչպիսի նոր աշխարհ ենք ունենալու եւ ինչպէս պիտի ապրենք». Երուսաղէմի եբրայական համալսարանի պատմութեան ամպիոնի Փրոֆեսօր Եուվալ Նոյ Հարարին անդրադառնալով յետ քորոնա ժահրի ենթադրական կեանքին գրում է. «Այս Փոթորիկը կ՛անցնի, բայց այն որոշումները, ինչ որ մենք կընդունենք այսօր, կարող են փոխել մեր կեանքը գալիք տարիներուն։ Մարդկութիւնը հիմա կեցած է համաշխարհային ճգնաժամի առջեւ։ Աւելին, թերեւս մեր սերունդի ամենամեծ ճգնաժամն է։… Այդ որոշումները կը ձեւաւորեն ոչ միայն մեր առողջապահական համակարգերը, այլ մեր տնտեսութիւնը, քաղաքականութիւնն ու մշակոյթը։ Մենք պէտք է գործենք արագ եւ վճռական»։

Այո՛, հաստատ պէտք է արագ շարժւենք։ Պատմաբանը խօսքը շարունակելով ասում է «Շատ կարճաժամկէտ արտակարգ ձեռնարկները պիտի դառնան մեր կեանքի անբաժան մասը, … որոշումներ, որոնք սովորական ժամանակներուն կարող են տարիներու քննարկում պահանջել, այսօր պիտի ընդունւին ժամերու ընթացքին»։

Տագնապալի այս օրերին որեւէ մէկ ժամանակից աւելի կոչւած ենք կենսապարգեւ հաւատքով եւ ապագայատեսիլ յոյսով ապրելու եւ գործելու։ Հաւատքով ապրողը վերակենսաւորւում է իր հաւատքի մէջ։ Պօղոս Առաքեալ գրում է «Ուստի չենք թուլանում բնաւ։ Եթէ նոյնիսկ մարմնապէս հետզհետէ քայքայւում ենք, ներքնապէս նորոգւում ենք օրէցօր. ներկայումս մեր կրած այս թեթեւ նեղութիւնը արտակարգ գերազանց եւ յաւիտենական փառք է ապահովում մեզ համար։ Մենք մեր ուշադրութիւնը կենտրոնացնում ենք ոչ թէ նիւթական իրականութիւնների, այլ հոգեւոր իրականութեան վրայ, որովհետեւ նիւթական իրականութիւնները ժամանակաւոր են, մինչդեռ հոգեւոր իրականութիւնները յաւիտենական» (Բ. Կր. 4։16-18)։

Հաւատքն ու յոյսը մարդ արարածը զօրացնում, կենսաւորում եւ մղում նոր տեսլականով ապրելու իր կեանքը։ Քորոնաժահր համաճարակը լուրջ ազդանշան է հիմնովին մենք մեզ փոխելու։ Աշխարհը այլեւս դիտւում է քորոնա ժահրից առաջ եւ նրանից յետոյ։ Աշխարհը փոխւում է. փոփոխութեամբ նոր աշխարհ է յառաջ գալիս. այնպէս ինչպէս վկաները եղանք քսաներորդ դարի մեծագոյն ուժերից՝ նախկին Սովետ միութեան քանդումին, նոյնպէս էլ մենք այսօր ապրում ենք փոփոխւող աշխարհում, եւ մասնակից ենք դառնում այդ փոփոխութեան։

Համաճարակաբանները ասում են «Քորոնավարակը այլեւս պիտի ապրի մեզ հետ, նա պիտի չբացակայի մեր կեանքից»։ Հետեւաբար կոչւած ենք սորվիլ ու վարժւիլ եւ «դասեր քաղել իր անսպասելի այցից ու տիրական ներկայութիւնից» եւ այնուհետ եզրակացնում են նրանք «Ան եկաւ, որ վերաիմաստաւորենք մեր կեանքը, նայենք մեր ներքին կեանքին, տեսնենք մեր շուրջը եւ խորհենք»։

Անցնող երկուքուկէս ամիսներին մնացինք տանը, մեր երեխաները զրկւեցին դպրոցական գրասեղանների վրայ նստելու հաճոյքից։ Մեր ժողովուրդը ակամայ զրկւեց եկեղեցուց։ Աշխատող ձեռքը, գործարանատէրն ու գործատէրը ստիպողաբար հեռու մնացին իրենց եւ իրենց ընտանիքի օրապահիկն ու սնունդը ապահովող աշխատանքից, գործատեղիից։

Արդեօ՞ք կարողացանք դպրոցը, եկեղեցին, գործը ՛՛տուն բերել՛՛ եւ աշխատել…։ Կարողացա՞նք եկեղեցուն մեր տւած լուման եւ կամ վառած մոմի գումարը ծառայեցնել բարեգործութեան եւ կամ քորոնավիրուսի համաճարակից ազդւած որեւէ ընտանիքին կամ ընտանիքներին։ Արդեօ՞ք մտածեցինք մեր գործելակերպի, մտածելակերպի եւ գործելաոճի փոփոխութեան մասին։ Սրանք յետ համաճարակեան մեր կեանքի անբաժան տարրերը լինելու են։

Հիմա է ժամանակը գործելու, որովհետեւ վաղը ի՞նչ է լինելու, որեւէ մէկը չի կարող մի բան ասել։ Երկուքուկէս ամսւայ ինքնակամ արգելափակումը մի պահ որոշ յոյս ներշնչեց, սակայն հազիւ մի քանի օր անցած նոյն քորոնա ժահրը՝ Աժդահա հիւանդութիւնը գլուխը վերստին բարձրացրեց եւ ազդարարեց որ ինք դեռ հոս է, ըզգոյշ…։ Համաճարակը իր այսպէս ասաց ՛՛կանոնը՛՛ ունի։

Լրջութեան եւ պատասխանատւութեան բարձրագոյն աստիճանի գիտակցութեամբ պիտի պատրաստենք մենք մեզ նոր կեանքի, որ մեզանից հեռու է վանելու մահւան սարսափը եւ ամրացնելու է մեր հաւատքը, յոյսն ու սէրը։ Յիշենք մեր Տիրոջ պարգեւաշնորհ խօսքը որ ասում է. «Աշխարհում դուք նեղութիւն կ՛ունենաք, սակայն քաջալերւեցէք, որովհետեւ ես յաղթեցի աշխարհին» (Յհ. 16։33)։ Այո՛, մենք էլ մեր Տիրոջ Յիսուս Քրիստոսի Յարութեան ոգիով պիտի յաղթենք։

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳՍԵԱՆ
ԱՌԱՋՆՈՐԴ ԹԵՀՐԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ԹԵՄԻ

5 Մայիս 2020
Թեհրան