Թեհրանի Հայոց Թեմի Առաջնորդի Հարցազրոյցը «Ասպարէզ»-ի հետ

«Ժողովուրդը կը տեսնէ ու կը նկատէ եկեղեցականի վերաբերմունքն իր հանդէպ: Երբ որ կ՛արժեւորես ժողովուրդը եւ քո ծառայութեամբ պէտք եղածը կու տաս, ժողովուրդն ալ քեզ կը գնահատէ:

Ես միշտ ըսած եմ, որ հպարտ եմ Թեհրան ծառայելուս համար, որովհետեւ թեհրանահայութիւնն իր բոլոր բացթողումներով հանդերձ իւրայատուկ գաղութ է: Ժամանակին երջանկայիշատակ Գարեգին կաթողիկոս ըսած է՝ «Իրանահայութիւնը հայաստանաբոյր ինչք մը ունի»: Այս նախաբանով սկսուեց Թեհրանի հայոց թեմի առաջնորդ Սեպուհ արք. Սարգսեանի հետ մեր զրոյցը: Սրբազան հայրը Հիւսիսային Ամերիկայի Արեւմտեան թեմ էր այցելել թեմակալ առաջնորդ Մուշեղ արք. Մարտիրոսեանի հրաւէրով:

«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Որո՞նք են իրանահայութեան իւրայատկութիւնները, եւ համահայկական ֆոնի վրայ ինչո՞վ է առանձնանում իրանահայութիւնը:

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.- Նախ պիտի ողջունեմ «Ասպարէզ» օրաթերթի խմբագրութիւնը, թղթակիցները, ընթերցողներն ու ողջ ընտանիքը: Իւրաքանչիւր տպագիր մամուլ իր ծառայութեամբ է, որ ժողովրդի սրտի մէջ իր մնայուն տեղը կ՛ունենայ, եւ «Ասպարէզ»ը եղած է այն թերթը, որ ոչ միայն Դաշնակցական, այլ ընդհանրապէս մեր ժողովրդի կեանքի մէջ իր ինքնուրոյն տեղը ունեցած է: Իսկ իրանահայ գաղութի պարագային պիտի ըսել, որ մեր գաղութներից իւրաքանչիւրն ունի իր իւրայատուկ նկարագիրը եւ կառոյցը: Իրանահայութիւնը մի քանի կէտերով կ՛առանձնանայ Սփիւռքի մեր միւս գաղութներէն: Առաջինն այն, որ հայրենամերձ գաղութ է, եւ ասիկա մեծ առաւելութիւն է: Մէկ ժամ թռիչքով կարելի է Երեւան հասնել: Իսկ 800 կմ. կտրելով կը հասնես Մեղրի ու այնուհետեւ կը վայելես քո հայրենիքի բնութեան գեղեցկութիւնը: Երկրորդ՝ հակառակ անոր, որ իրանահայ գաղութի մէկ մասի Իրան հաստատուելուց 400 տարի անցել է, բայց տակաւին ինքը կառչած մնում է իր արմատներին: Սա իրապէս գնահատելի երեւոյթ է: Բայց ինչպէս գրուած է եւ պատմութիւնը կ՛ուսուցանէ մեզի, Իրանի մէջ իրանահայութեան գոյութիւնը գնում է յետ, դէպի Քրիստոսի ծնունդից առաջ 4րդ եւ 5րդ դարեր: «Բիսթուն»ում Դարեհ թագաւորի արձանագրութիւնների մէջ յատուկ յիշատակութիւն կայ հայ ժողովրդի մասին: Բայց այդ բոլորը պատճառ չեն եղած, որ մեր ժողովուրդը երբեւիցէ մոռանայ, որ ինքը կը պատկանի մի տարբեր ժողովրդի, հակառակ նրան որ ցեղակից է եղած իրանցիներին: Այս տուեալները յատուկ գոյն կու տան մեր գաղութին: Երրորդ յատկանշական գիծը, որը նկատած են նաեւ մեզ այցելողները, մեր գաղութը բացառիկ գաղութներից է, որ հայերէնախօս է: Սա մեծ վարկ է մեր ժողովրդի համար: Բացի այդ, իր հայերէնախօսութիւնը պահպանելով նաեւ նախանձախնդիր է հայերէնի դասական ուղղագրութեան պահպանման մէջ: Իրանահայութիւնը հպարտ պիտի լինի, որ կարողացած է պահել այդ ուղղագրութիւնը, ինչը իւրայատուկ է իրանահայութեան:

«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Ինչպէ՞ս է իրանահայ համայնքի յարաբերութիւնը պետութեան ու պաշտօնական շրջանակների հետ:

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.- Նախ որպէս քաղաքացիներ մեր ժողովուրդն իր կապը բնական կերպով պահում է պետական շրջանակներու եւ գրասենեակներու հետ: Բայց որպէս կրօնական փոքրամասնութիւն պիտի ասել, որ Իրանի պետութիւնը Սահմանադրութեամբ պաշտպանած է փոքրամասնութիւններու իրաւունքները: Հետեւաբար մենք մեր որոշ հարցերը՝ ընտանեկան, ամուսնական ու ժառանգական, կը կատարենք համաձայն մեր եկեղեցւոյ օրէնքների: Իսկ պետական գրասենեակներու եւ նախարարների մակարդակում պաշտօնական կապը կը պահպանենք մեր պատգամաւորներու միջոցով: Որքան որ ես նկատած եմ պետութիւնը, մեր ազգային կառոյցներն ընդունած է եւ յատուկ յարգանք ունի նրանց հանդէպ: Ազգային առաջնորդարանն ու Թեմական խորհուրդը նրանց համար յարգելի կառոյցներ են: Իսկ առաջնորդը, որպէս հոգեւոր առաջնորդ իրենց համար իր իւրայատուկ տեղն ունի: Մեր դպրոցների եւ եկեղեցու գործունէութեան պարագային նրանք շատ զգայուն կերպով կ՛ուզեն իմանալ, թէ ցանկացած հարցում մեր կրօնը կամ առաջնորդը ինչ կը մտածէ: Հետեւաբար մեր ժողովրդի հանդէպ պետութեան բարեացակամ վերաբերմունքն իսկապէս գնահատելի է: Ես յաճախ ցաւ կը զգամ, որ մեր զաւակներից որոշները այստեղ գալու եւ արտագաղթելու համար ուրիշները կը մեղադրեն: Սա մեր ժողովրդի զաւակներուն վայել ընթացք չէ: Այս ամէնէն ետք մենք Իրանում դրախտի մէջ չենք, բայց դա չի նշանակեր նաեւ, որ դժոխքի մէջ ենք: Այսօր ո՞ր պետութիւնն իր եկեղեցիներուն համար հոգ կը տանի: Մեր եկեղեցիներուն, յատկապէս հին եկեղեցիներուն, այդ թւում Ս. Թադէի, Ս. Ստեփանոսի, Ծործորի եւ Նոր Ջուղայի Ս. Ամենափրկիչ վանքերի պահպանութեան համար պետութիւնը հոգ կը տանի: Նաեւ մեր որոշ եկեղեցիներում նորոգութեան համար միջոցներ կը տրամադրէ:

«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Վերջին շրջանում ի՞նչ վիճակում են գտնւում իրանահայ համայնքին պատկանող կալուածներն ու դպրոցները:

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.- Երանի թէ մեր դպրոցները բաց մնային ու շարունակէին իրենց աշխատանքը: Բայց արտագաղթը մեզ ստիպեց որոշ դպրոցներ փակել: Սակայն դրանց կալուածները պատկանում են մեր համայնքին: Թեհրանից բացի միւս շրջաններում էլ վիճակը նոյնն է: Համադանի եկեղեցին ազգային իշխանութիւնը փոխանցեց Իրանի մշակութային ժառանգութեան կազմակերպութեանը, որն իր աչքի բիբի պէս մաքուր կը պահէ եկեղեցին: Հետեւաբար կալուածների սեփականութեան տեսակէտից մենք որեւէ դժուարութիւն չունենք: Ունենք կալուածային մարմին, որի հետ միասին ազգային իշխանութիւնը փորձում է հասութաբեր շահագործման ենթարկել կալուածները, ապահովելով նաեւ եկամուտի աղբիւրներ:

«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Իրան-Հայաստան յարաբերութիւնների ոլորտում ինչպէ՞ս է իրանահայութեան ներդրումը եւ իրանահայութիւնը ի՞նչ ներկայութիւն ունի Հայաստանում:

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.- Բնական է, որ Իրան-Հայաստան յարաբերութիւնը, որպէս համայնք մեզ համար օրհնաբեր է: Երկու հարեւան երկրների յարաբերութիւնը որքան բարեկամական ու բարեացակամ, խորքային ու փոխադարձ շահաւէտութեան հիմունքներով ըլլայ, բնականաբար համայնքն էլ իր մասնակցութիւնը կը կարողանայ բերել: Որպէս տարածաշրջանում մեծ պետութիւն, Իրանի հետ կապակցութիւնը որոշ ապահովութիւն կը համարուի Հայաստանի համար: Երկուքի ռազմավարական շահերը կը համընկնեն իրար, եւ ասիկա մեծ բարեբախտութիւն է: Իսկ մենք, որպէս համայնք, այդ յարաբերութիւններէն կ՛ուրախանանք ու կը հպարտանանք եւ համայնքի զաւակները հաւասարապէս կը կառչին Հայաստանին ու Իրանին: 2002 թուականին, երբ ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարեանը այցելած էր Իրան, երկրի հոգեւոր առաջնորդի հետ շուրջ մէկ ժամ տեւած հանդիպման ժամանակ առաջնորդը 45 րոպէ հայութեան մասին խօսած էր: Սա ինքնին երեւոյթ մըն է, երբ հոգեւոր առաջնորդն իր հարեւան երկրի թիւ մէկ պատասխանատուն կ՛ընդունի եւ հպարտութեամբ հայ համայնքը կը ներկայացնէ, որպէս իր համայնքը: Նաեւ կրօնական տեսակետէ հոգեւոր առաջնորդի լայնախոհութիւնը պիտի նկատի առնել: Վերջին տարիներին դէպքեր պատահեցան, այդ թւում Ամերիկայում, Ղուրանի այրելն ու Եւրոպայում մարգարէի ծաղրանկարի հրապարակումը: Հոգեւոր առաջնորդը երկու անգամ ելոյթ ունեցաւ եւ ըսաւ, որ սրանք կապ չունին քրիստոնէութեան հետ եւ անհատական քայլեր են, եւ ընդգծեց, որ մեր քրիստոնեայ քաղաքացիները յատուկ յարգանք ունեն իսլամ կրօնին հանդէպ, ինչպէս մենք՝ բոլոր կրօններու հանդէպ: Ես կը կարծեմ, որ ասիկա լայնախոհութեան ու հանդուրժողականութեան ամենագեղեցիկ դրսեւորումներէն է:

«ԱՍՊԱՐԵԶ».- Դուք միջազգային եկեղեցական շրջանակներում ճանաչուած դէմք էք: Այդ շրջանակներում ի՞նչ տպաւորութիւն գոյութիւն ունի իրանահայութեան մասին:

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.- Երբ նոր եկած էի Թեհրան, մեր միջինարեւելեան ժողովներից մէկուն մէջ ըսին՝ մեղք է քեզի հոն գացած ես: Ես ալ անմիջապէս ասացի, որ այնպէս ալ չէ, ինչպէս պատկերացնում էք: Ամէն անգամ երբ ժողովներու կերթայի եւ մարդիկ կը լսէին, որ Թեհրանէն եմ, աչքները լայն կը բանային: Կը հարցնէին, թէ ինչպէ՞ս կապրիք այդ իսլամական երկրում: Ես մէկ բան կ՛ըսէի. «Ճիշտ է, որ Իրանը իսլամական հանրապետութիւն է, բայց իսլամութիւնն իր տրամաբանական դաստիարակութեամբ կը յարգէ, եւ իսլամներու ու քրիստոնեաներու միջեւ յարաբերութիւնը շատ լաւ վիճակի մէջ է քանի մը պատճառներով: Որովհետեւ Իրանում իսլամներն ու քրիստոնեաները նոյն երկրի քաղաքացիներն են: Նրանց հասարակած գիծը քաղաքացիութիւնն է, եւ օրէնքի առջեւ էլ մինչեւ որոշ չափով հաւասար են, եւ ասիկա առաւելութիւն է: Դժբախտաբար, դրսի աշխարհը դրական վերաբերմունք չունի կամ աւելի ճիշդ՝ բացասական վերաբերմունք ունի, որովհետեւ իսրայէլական ու ամերիկեան այսպէս ասած էժան հակաիրանական պրոպագանդա մը կը տարածեն ամէն տեղ:

«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Սրբազան հայր, ի՞նչ է Միացեալ Նահանգներ ձեր այցելութեան նպատակը:

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.- Համաշխարհային Աստուածաշնչային միութիւնների համագումարը կը գումարուի վեց տարին մէկ անգամ, եւ դրան կը մասնակցեն 164 երկրներում գործող միութիւնների ներկայացուցիչները, գործադիր քարտուղարները կամ հոգաբարձութեան անդամները: Ես Լիբանան եղած ժամանակ կը համագործակցէի նրանց հետ, եւ բաւականաչափ հրատարակութիւններ ըրած ենք կիրակնօրեայ դպրոցներ յաճախող երեխաներու համար: Ժամանակին այդ միութիւնը գործում էր Իրանում, սակայն փոխարէն իր բուն նպատակին ծառայելու եւ քրիստոնէութիւնը իրենց լեզուով ներկայացնելու, ծուռ ճամբով գնացին ու սկսեցին իսլամ շրջանակներում քրիստոնէութիւն քարոզել: Ես Թեհրան հաստատուելուց յետոյ սկսեցի Աստուածաշունչ հրատարակել: Պետական շրջանակներն ինձ յստակ ըսին՝ ինչ որ կ՛ուզէք, հրատարակէք ձեր լեզուով, բայց պարսկերէն հրատարակութեան համար պիտի արտօնութիւն առնէք: Որպէսզի զգայնութիւններ չառաջացնենք, որոշեցինք չօգտուել Աստուածաշնչային միութեան անունից եւ կ՛օգտուենք Միջեկեղեցական հրատարակութեան բաժանմունք խորագրից: Դա բացատրեցինք նաեւ Աստուածաշնչային միութեանը: Անգլիայէն հրաւիրեցինք պատասխանատուներ, որոնք եկան ու ծանօթացան մեր գրասենեակի պատասխանատուին հետ եւ համոզուեցան, որ մենք նոյն գործը կ՛ընենք եւ մենք այդ միութեան «ասոշիէյ»չ անդամ ենք համարւում: Ես մասնակցեցի Ֆիլադելֆիայում գումարուած ժողովին, որտեղ խօսեցայ մեր աշխատանքներուն եւ Պարսկաստանում մեր վիճակին մասին: Ժողովէն ետք ուզեցի այցելել նաեւ Նիւ Եորք ու Բոստոն, որտեղ բարեկամներ ունեմ եւ յատկապէս գալ Քալիֆորնիա, որն ինձ համար սիրելի գաղութ եղած է, քանի որ երբ կիրակնօրեայի վարիչ-տնօրէն էի, յաճախ այցելած եմ այստեղ, որտեղ նաեւ բարեկամներ ունեմ թէ՛ Պէյրութէն, թէ՛ Իրաքէն ու Սուրիայէն ու նաեւ վերջին շրջանում էլ պաշտօնիս բերումով՝ Թեհրանէն:

«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Ինչպէ՞ս էք տպաւորուած այստեղ հաստատուած իրանահայութիւնից ու ընդհանրապէս՝ հայ համայնքից:

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ.- Ես Ամերիկայի ազգային-եկեղեցական կեանքին իրանահայ համայնքի խանդավառ մասնակցութիւնը բնական հետեւութիւնը գտայ Իրանում ապրած իր կեանքին: Որովհետեւ իրանահայ մեր զանգուածն էլ ընդհանրապէս ազգային, եկեղեցական, ընկերային, բարեգործական հաստատութիւններուն մէջ գործօն դերակատարութիւն ունի: Ես ուրախութեամբ նկատեցի, որ այդ երեւոյթը՝ որոշ չափով աշխուժացած, գոյութիւն ունի այս համայնքի մէջ: Ինձ համար մեծ ուրախութիւն էր կազմակերպուած ժողովրդային հանդիպմանը այդքան մեծ թուով իրանահայերի ներկայութիւնը: Նոյնն էր նաեւ Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ, երբ պատարագ մատուցեցի: Նոյնն էր նաեւ, երբ այցելեցի Իրանահայ միութիւնը եւ ՀՄԸՄի Գլենդելի «Արարատ» մասնաճիւղը: Ուրախութեամբ նկատեցի, որ իրանահայութեան ներկայութիւնը լոկ մասնակցութիւն չէ, այլ ղեկավարի ներկայութիւն է, եւ ինձ ուրախ ու հպարտ զգացի, որպէս Թեհրանի հայ համայնքի հոգեւոր առաջնորդ: Պիտի ասել, որ յատկապէս Քալիֆորնիայի մէջ հաստատուած հայ համայնքները իրենց հետ բերած ու տակաւին պահպանած են հայրենաբոյր ու հայրենաշունչ ոգին: Դա գնահատելի երեւոյթ է: Ես կը կարծեմ, որ ազգային գիտակցութիւնը վառ պահուած է մեր գաղութներուն մէջ եւ ատիկա շնորհիւ մեր եկեղեցւոյ եւ քաղաքական կուսակցութիւններու, շնորհիւ մեր քաղաքական կազմակերպութիւններու, ինչու չէ նաեւ ընկերային, հասարակական ու բարեսիրական կազմակերպութիւններու, եւ այդ կապակցութեամբ նաեւ իրենց մեծ դերակատարութիւնն ունեցած են զանգուածային լրատուամիջոցները, այդ թւում «Ասպարէզ» օրաթերթն ու «Հորիզոն» հեռուստակայանը: Կարեւոր է, որ մեր ղեկավարները համայնքների հայեացքը ներքին տարաձայնութիւններէ ու պառակտումներէն ուղղեն դէպի Հայաստան, դէպի Արցախ ու դէպի ամբողջական Հայաստան: