طرح بازآفرینی آرامستان تاریخی ارامنه گریگور تهران - دولاب

مقدمه: (طرح موضوع)

در بهار سال 1395 مهندسان مشاور آورث عهده دار دفتر خدمات نوسازی  ناحیه 2 منطقه 14 شد.

در اولین برداشت ها و بازدیدهای میدانی گورستانهای تاریخی مسیحیان جلب توجه کرد. در میان گورستانهای کاتولیک های غرب اروپا- ارتودوکس ها- آشوریها و ارامنه کاتولیک؛ گورستان ارامنه گریگور علاوه بر وسعت بیشتر از ویژگی هایی برخوردار است که آن را نسبت به بقیه متمایز می نمایاند. در این  گزارش به ارزش ها، جذابیت ها، و همین طور آسیب هایی که این مجموعه متحمل شده پرداخته خواهد شد. در ادامه گزارش طرح و برنامه باززنده سازی ارائه می شود. 

موقعیت کنونی:

مجموعه گورستان های تاریخی مسیحیان با وسعتی در حدود 76 هکتار در ناحیه 2 منطقه 14 شهرداری تهران و درمحله دولاب قرار دارد. گورستان ارامنه گریکور با وسعتی در حدود 47 هکتار بزرگترین عرصه این مجموعه است سایر گورستانهای این مجموعه به ترتیب بر اساس وسعت به قرار زیر می باشند؛ 

گورستان کاتولیک های غرب اروپا

گورستان ارتودوکس ها

گورستان آشوریها

گورستان ارامنه کاتالیک

جغرافیای تاریخی:

روستای دولاب در شرق حصار شاه طهماسبی (دوره صفوی) و حصارناصری (دوره ناصرالدین شاه قاجار) قرار داشته است. وجه تسمیه دروازه دولاب بدلیل وجود راه  مواصلاتی بوده که پس عبور از روستای دولاب به دروازه شرقی حصار ختم می شده است. در اطراف این راه مواصلاتی گورستانهایی متعددی وجود داشته است گورستانهایی متعلق به یهودیان، مسیحیان و اقوام مختلف. یکی از این گورستانها، گورستان ارامنه گریگور است که به نسبت گورستانهای سایر ادیان از وسعت و اهمیت بیشتری برخوردار بوده است.

   در نوشته اعتماد السلطنه در کتاب مرآت البلدان آمده است که در سال 1137 به دستور کریم خان زند ارامنه سنگ تراش اصفهان به تهران منتقل و در محدوده دولاب ساکن می شوند. این اسکان ارامنه در محدوده دولاب می تواند دلیلی باشد بر بوجود آمدن گورستان گریگور در این نقطه. 

در گورستانی ارامنه گریگور افراد صاحب نامی به خاک سپرده شده اند. از جمله: 

- آوین اوگانیانس (اوهانیان): ساخت دو فیلم بلند سینمایی به نام های «آبی ورابی» و «حاجی آقا آکتورسینما»

- هایک آجمیان (عجمیان): مدرس رشته زبان و ادبیات ارمنی دردانشگاه اصفهان 

- زور اساگیینان ( سهراب خان): معاون یپرم خان، از مبارزان مشرطه . یکسال ریاست نظمیه تهران، نمایندگی ارامنه در مجلس شورای ملی دوره پنجم و سیزدهم 

- نیکلای لاوری ( معمار)

- شاهن سرکیسیان : پایه گذار هنر تئاتر در ایران 

- وارطان سالاخانیان : فعال سیاسی که در 18 اردیبهشت 1333 در زندان زیر شکنجه به شهادت رسید . مقاومت او توسط شاعر بزگ آزادی – احمد شاملو – در شعر وارطان سخن نگفت به تصویر کشیده شد.

آسیب شناسی و ضرورت های ایجابی تهیه طرح:

گورستان ارامنه گریگور به تاریخ17/3/79 به شماره 2688 در فهرست میراث ملی ثبت شده است، اما با این  وجود اقدام موثر و اساسی برای نگهداشت و معرفی آن صورت نگرفته است. 

در سالهای اخیر که از گورستان استفاده نمی شود و خاکسپاری صورت نمی گیرد، رفته رفته این گورستان روند فراموشی و تخریب را طی کرده است که تا امروز دچار آسیب ها بسیاری شده : 

آسیب شناسی گورستان ارامنه گریگور را می توان  در  سه بخش تقسیم بندی کرد: پژوهشی، کالبدی، مسئولین و ساکنین محلی. 

پژوهشی:

- ارزشهای تاریخی آن به خوبی شناسانده نشده است.

- مستند نگاری درستی برای آن صورت نپذیرفته است.

- فهرست تمامی مشاهیر آن به صورت مدون و دقیق ثبت نشده است.

- موقعیت مقبره های خاص جا نمایی دقیق نشده است.

- تاریخچه پیدایی آن و روند تاریخی که طی کرده است مستند نشده است.

کالبدی:

- بسیاری از درختان موجود در آن در حال خشک شدن است.

- مسیرهای تردد آن از کفپوش مناسبی برخوردار نمی باشد.

- به دلیل نبود حفاظت درست، فلزات الحاقی نقوش سنگ قبرها در تعداد قابل توجهی از گورها دزدیده شده است.

- ورودی این مجموعه از طراحی شهری مناسبی برخوردار نیست و قابل شناسایی نیست.

- محورهای اطراف این مجموعه ساماندهی مناسبی ندارند.

- اطراف این محدوده روشنایی مناسبی ندارد.

مسئولین و ساکنین محلی:

- این مجموعه برای ساکنین به درستی شناخته شده نیست.

- اطراف این محدوده از امنیت کافی برخوردار نیست.

- به دلیل عدم شناسایی درست اختصاص بودجه برای آن توسط مسئولین محلی چندان توجیه پذیر نمی باشد.

- از آنجا که این مجموعه در بافت فرسوده قرار گرفته است مسائل بافت فرسوده نیز تا حدودی گریبانگیر این عرصه گردیده است.

 طرح باز زنده سازی:

سؤالی که برای ما مطرح می شود این است که  چگونه میتوانیم ساز و کار مناسبی را پیدا کنیم تا این مجموعه  ارزشمند به درستی شناسانده شود تا بتوان بودجه مناسبی برای  نگهداشت آن از سوی ارگانهایی مثل میراث و شهرداری اختصاص یابد. 

ما پاسخ این سؤال را در تحقق اهداف زیر پیش بینی می کنیم. 

اهداف: 

- مردم محلی می¬باید این مجموعه را بشناسند و نسبت به آن احساس تعلق داشته باشند.

- جامعه محلی می¬باید آگاه شوند که ارتقاء کیفیت این مجموعه ارتباطی مستقیم با بهبود کیفیت شرایط زندگی در سطح محله دارد چرا که میتواند به عنوان مجموعه ای جاذب باعث ایجاد ارزش افزوده در سطح محله شود.

- ارزشهای این مجموعه می¬بایست به درستی شناسایی شده و ثبت شود.

- مرمت و احیاءاین مجموعه می¬باید با شناختی درست و با طرحی دقیق پیش برده شود.

- اقدامات موقت و سطحی پایدار نبوده و حتی میتواند نتیجه معکوس داشته باشد.

- در صورتی که این مجموعه برای گروه های مختلف و مسئولین و صاحب نظران عرصه شهری به درستی شناسانده شود میتوان نسبت به اختصاص بودجه مناسب برای آن و طرح ریزی برنامه احیاء مناسب اقدام کرد. 

اقداماتی که تا کنون انجام گرفته است؛

1) رایزنی هایی با کارشناسان سازمان نوسازی صورت گرفته و چارچوب طرح ها و برنامه ها  تشریح شده است.

2) به مدد همراهی و حمایت خلیفه گری ارامنه و افراد معرفی شده توسط آنان اقدامات در راستای مستند نگاری و تدوین لیست کاملی از مشاهیر مدفون در این مجموعه آغاز شده است.

3) تا کنون دانش آموزان نمونه مدارس زیر از گورستان بازدید کرده اند:

- دانش آموزان دبیرستان دخترانه ولیعصر (11/2/96)

- دانش آموزان دبستان پسرانه امام هادی (17/2/96)

چون دانش آموزان دارای ذهنی به شدت تأثیر پذیر هستند موضوعاتی که ذهن آنها را مشغول میکند در مطالبات والدین آنها نیز تأثیر مستقیم دارد. در آینده ای نه چندان دور این گروه جوانان تأثیر بسزایی در شکل گیری اجتماعی و کالبدی محل سکونت خود خواهند گذاشت .

برنامه بازدید این گروه در دو مرحله انجام شد:

- مرحله اول:

- برگزاری کارگاه نقاشی با هدف شناسایی فضاهای مناسب و نامناسب محله در بهمن ماه سال 1395

- معرفی فضاهای با ارزش فرهنگی-تاریخی موجود در سطح ناحیه

- مرحله دوم:

- بازدید از آرامستان و ارائه توضیحات از تاریخچه و مشاهیر مدفون

-   ترسیم تصویر ذهنی برای دانش آموزان نسبت به اتفاقاتی که در صورت وقوع و اجرایی شدن در این مجموعه گورستانهاقابل تحقق است.

- ارائه توضیحات تکمیلی برای دریافت آثار نقاشی و نوشتاری دانش آموزان برای برگزاری نمایشگاه در یکی از فضاهای شهری محلی

4) ترغیب پیشکسوتان و نخبگان محلی برای هم اندیشی و هم افزایی :

در مرحله اول لیستی از این افراد تهیه شد و سپس کارگاهی برای آنها برگزار گردید و از آنها خواسته شد تا دغدغه  های خود را نسبت به گورستان بیان کنند سپس توضیحات لازم در خصوص مجموعه آرامستان ها و سایر مجموعه های ارزشمند محله بیان شد و بنا شد بازدیدی گروهی صورت پذیرد.

5) بهرمندی از اساتید ، صاحب نظران و مدیران شهری 

   مهندسان مشاور آورث در نظر دارد تا تعدادی از مسئولین و صاحب نظران شهری را برای بازدید میدانی دعوت نماید و با ارائه بروشور ، بنر و توضیحات تکمیلی و مبسوط مسائل و مشکلات آرامستان را معرفی کند . یافتن ساز و کار درست و جذب بودجه و اعتبارات  با هدف حفظ و نگهداشت این اثر تاریخی و با ارزش ، فرجامی است که از این مصاحبت انتظار داریم . 

مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آورث

دفتر خدمات نوسازی ناحیه دو منطقه 14

خرداد 1396