نام این موزه، به یاد و احترام اسقف اعظم آرداک مانوکیان (1931 ـ 1999م)، که نزدیک به چهاردهه رهبری دینی ارمنیان تهران را عهده دار بودند، به اسم ایشان نام گذاری شده است و تحت نظارت خلیفه گری ارامنۀ تهران اداره می شود.
موزۀ آرداک مانوکیان در تهران، در خیابان جمهوری اسلامی، خیابان سی تیر شمالی، در مجتمع کلیسایی ـ فرهنگی ارمنیان واقع شده است. ساعات بازدید از موزه همه روزه از نه صبح تا پنج بعد از ظهر است (به جز روزهای دوشنبه که موزه تعطیل است). بازدید برای عموم و به خصوص، هم وطنان غیرارمنی که علاقهمند و کنجکاوند تا دربارۀ جامعۀ ارمنی ایران اطلاعات بیشتری داشته باشند، آزاد است.
از حدود چهارصد سال پیش، که نخستین گروه های ارمنیان به فرمان شاه عباس صفوی از ارمنستان به ایران کوچانده شدند، ارمنیان همواره نقش بسزایی در هنر، معماری و به طور کلی فرهنگ و مناسبات اجتماعی جامعۀ ایران ایفا کرده اند. تبادلات فرهنگی و اجتماعی ارمنیان با جامعۀ ایران مشتمل بر حوزه های مختلفی از جمله اقتصاد، سیاست، فرهنگ، هنر، صنعت و غیره بوده است.
سرگذشت ارمنیان در تهران به قرن هجدهم میلادی بازمی گردد. به دستور کریم خان زند، پادشاه ایران، ده ها خانوادۀ ارمنی برای رونقدهی فن و صنعت آن دوران از جلفای اصفهان به تهران منتقل شدند و در حومۀ شهر، در محلۀ دولاب کنونی، سکونت گزیدند. پس از آن آغا محمد خان قاجار طی لشکرکشی های خود به قفقاز ده ها خانوادۀ ارمنی را به تهران کوچاند و در محلۀ دروازه قزوین تهران جای داد. از 1176ش (1797م)، در زمان فتحعلی شاه قاجار، ارمنیان از نواحی مختلف ایران به تهران آمده و در محلات دروازه قزوین و شاه عبدالعظیم اسکان داده شدند.
در جامعۀ امروز ایران، ارمنیان هنوز در اذهان مردم به منزلۀ متخصصان فن شناخته می شوند. بازرگانان، سیاست مداران، صنعتگران، نقاشان، بازیگران، نویسندگان و معماران ارمنی هریک به نوعی ردپای ماندگار خود را بر تاریخ معاصر این سرزمین کهن بر جای گذاشته اند.
موزۀ آرداک مانوکیان ارمنیان تهران مجموعه ای کوچک از قرن ها نقش آفرینی و تأثیرگذاری ارمنیان در جامعۀ معاصر ایران است. به منظور آشنایی خوانندگان عزیز با این موزه و معرفی آن به سراغ سرپرست موزه، خانم مهندس شرلی آوِدیان، رفتیم و گفت و گویی کوتاه با ایشان داشتیم که خوانندگان عزیز را نیز در آن سهیم می کنیم. به امید اینکه آشنایی با این موزه در حد مطالعۀ این گفت و گو نماند و خوانندگان علاقه مند و کنجکاو را به بازدید از این موزه ترغیب کند تا با گوشۀ کوچکی از تاریخ و سهم غنی ارمنیان در جامعۀ ایران آشنا شوند. پیش از تقدیم گزارش خلاصه شدۀ این گفت و گو نگاه مختصری خواهیم داشت به تعریف موزه و انواع و رسالت آن.
کلمۀ موزه را فرانسویان از لغت یونانی موزیون گرفته اند و آن نام تپه ای در آتن بوده که در آن عبادتگاهی برای الهگان هنر (موزسها)، که نه الهه بوده اند، ساخته شده بود و در ضمن مکانی بوده که در آن به مطالعه صنایع و علوم می پرداختند.
بنابر تعریف شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) موزه مؤسسه ای دائمی در خدمت جامعه و توسعۀ آن است که عموم مردم از آن بهره می برند و با هدف مطالعه، آموزش، لذت و ارائۀ نمونه های ملموس و غیرملموس مردم و محیط زیست آنها اشیائی را حفظ می کنند و به نمایش می گذارند و برروی آنها تحقیق می کنند.
در سراسر دنیا، موزه ها به منزلۀ ابزاری ارزشمند در برقراری ارتباط میانفرهنگی عمل می کنند. موزه را می توان بنیادی دانست که سه وظیفۀ اصلی جمع آوری، نگهداری و نمایش اشیا را بر عهده دارد. اولین موزه های دنیا را می توان اماکن مقدس ادیان همچون کلیسای کاتولیک ها، معابد یونانی ها و پرستشگاه های بودایی ها در ژاپن دانست. موزه های اولیه مکان گردآوری اشیا و مجموعه های خصوصی متعلق به افراد ثروتمند و خانواده های آنها از جمله مجموعه های آثار هنری، اشیای طبیعی و کمیاب یا مصنوعات ساختۀ بشر بوده اند. قدیمی ترین موزۀ عمومی در دورۀ نوزایی، در رم، افتتاح شد. اما موزه هایی شبیه به آنچه امروز می بینیم تا قرن هجدهم میلادی و عصر روشنگری تأسیس نشده بودند.
در ایران، نخستین بار به دستور ناصر الدین شاه قاجاردر داخل کاخ گلستان تالاری به موزه اختصاص یافت که آن را موزۀ همایونی نامیدند.
موزه در جامعۀ انسانی نقشی پررنگ و ماندگار دارد. موزه ها از معروف ترین مراکز فرهنگی هستند که می توانند فرهنگ و آداب گذشته را به نسل آینده انتقال دهند. موزه ها انواع مختلفی دارند، مانند موزه های تاریخی و باستان شناسی، موزۀ مردم شناسی، موزۀ علوم و تاریخ طبیعی، کاخ موزه، موزۀ ادیان و غیره.
موزۀ آرداک مانوکیان ارمنیان تهران را می توان هم موزه ای فرهنگی، هم مردم شناسی و هم دینی دانست. موزه های دینی به منزلۀ زیر مجموعۀ موزه های فرهنگی همچون پلی میان ادیان مختلف عمل می کنند و با ارائۀ اطلاعات ملموس دربارۀ ادیان می کوشند تا سطح آگاهی مؤمنان را نسبت به اعتقادات دینی مختلف ارتقا دهند. موزه های دینی از قدرتی بالقوه و منحصر به فرد برای تقویت درک میان ادیان برخوردارند.
نگاهی به موزۀ آرداک مانوکیان
موزۀ آرداک مانوکیان به طور رسمی در 14 آبان 1387ش (4نوامبر 2008م) با حضور پیشوای دینی ارمنیان، جاثلیق اعظم آرام اول، رهبر کل ارمنیان حوزۀ سیلیسی، که در آن زمان به منزلۀ مهمان رسمی در تهران تشریف داشتند، افتتاح شد.
نام این موزه، به یاد و احترام اسقف اعظم آرداک مانوکیان (1931 ـ 1999م)، که نزدیک به چهاردهه رهبری دینی ارمنیان تهران را عهده دار بودند، به اسم ایشان نام گذاری شده است و تحت نظارت خلیفه گری ارامنۀ تهران اداره می شود.
موزۀ آرداک مانوکیان در تهران، در خیابان جمهوری اسلامی، خیابان سی تیر شمالی، در مجتمع کلیسایی ـ فرهنگی ارمنیان واقع شده است. ساعات بازدید از موزه همه روزه از نه صبح تا پنج بعد از ظهر است (به جز روزهای دوشنبه که موزه تعطیل است). بازدید برای عموم و به خصوص، هم وطنان غیرارمنی که علاقهمند و کنجکاوند تا دربارۀ جامعۀ ارمنی ایران اطلاعات بیشتری داشته باشند، آزاد است.